بی‌اشتهایی در دوران بلوغ چیست؟
بی‌اشتهایی عصبی (Anorexia Nervosa) نوعی اختلال تغذیه‌ای است که معمولاً در دوران بلوغ یا نوجوانی آغاز می‌شود. در این وضعیت، فرد به‌صورت افراطی از افزایش وزن می‌ترسد، غذای خود را محدود می‌کند و تصویر ذهنی نادرستی از بدن خود دارد.
در دوران بلوغ، که بدن در حال رشد سریع است، این اختلال می‌تواند خطرناک و حتی تهدیدکننده‌ی جان باشد.
بر اساس گزارش انجمن پزشکی آمریکا (AAP, 2023) تشخیص زودهنگام و حمایت خانوادگی نقش کلیدی در بهبود نوجوان دارد.
دلایل بی‌اشتهایی در نوجوانان
۱. عوامل بیولوژیکی
- زمینه ژنتیکی و سابقه خانوادگی اختلالات خوردن
- تغییرات هورمونی دوران بلوغ
- عملکرد ناقص در سیستم پاداش مغز که لذت از خوردن را کاهش می‌دهد
۲. عوامل روان‌شناختی
- کمال‌گرایی، اضطراب، افسردگی
- عزت‌نفس پایین و خودانتقادی شدید
- وسواس فکری درباره وزن و ظاهر
۳. عوامل اجتماعی و فرهنگی
- تأثیر رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی بر «بدن ایده‌آل»
- فشار گروه‌های همسال برای لاغری
- الگوهای نامناسب غذایی در محیط خانواده یا مدرسه
چگونه بی‌اشتهایی در دوران بلوغ اتفاق می‌افتد؟
دوران بلوغ با تغییرات سریع جسمی و روانی همراه است. نوجوان ممکن است برای کنترل این تغییرات یا جلب پذیرش اجتماعی به رژیم‌های سخت روی آورد.
در نتیجه، چرخه‌ای از ترس از چاقی، کم‌خوری، ضعف بدنی، و احساس گناه شکل می‌گیرد که به تدریج به یک اختلال مزمن تبدیل می‌شود.
تحقیقات ۲۰۲۴ در نشریه IJPO Online نشان می‌دهد که ترکیب «فشار اجتماعی + اضطراب + کمال‌گرایی» قوی‌ترین پیش‌بینی‌کننده بی‌اشتهایی در نوجوانان دختر است.
علائم بی‌اشتهایی در نوجوانان | چه زمانی باید نگران شویم؟
توجه به علائم زیر در فرزند یا دانش‌آموزتان بسیار مهم است:
نشانه‌های فیزیکی
- کاهش شدید وزن در مدت کوتاه
- احساس سرما، رنگ‌پریدگی، ریزش مو
- خستگی مفرط، سرگیجه، افت فشار یا بی‌نظمی قاعدگی در دختران
نشانه‌های رفتاری
- امتناع از خوردن وعده‌های غذایی
- وسواس درباره کالری، وزن یا شکل بدن
- ورزش افراطی یا پنهانی
- انزوا و کاهش تعاملات اجتماعی
در صورت مشاهده‌ی چند مورد از این علائم، حتماً باید نوجوان توسط پزشک و روان‌شناس ارزیابی شود.
عوارض خطرناک بی‌اشتهایی در بلوغ
نادیده گرفتن این مشکل می‌تواند به پیامدهای جدی منجر شود:
• توقف رشد قدی و عضلانی
• ضعف سیستم ایمنی و پوکی استخوان زودرس
• بی‌نظمی ضربان قلب و احتمال ایست قلبی
• ناباروری و اختلالات هورمونی در آینده
• افزایش خطر افسردگی و خودآسیب‌رسانی
طبق داده‌های NIMH، حدود ۱۰٪ موارد شدید بی‌اشتهایی بدون درمان منجر به مرگ می‌شود — این اختلال یکی از بالاترین نرخ‌های مرگ در بیماری‌های روانی را دارد.
درمان و مداخلات مؤثر
۱. درمان خانوادگی (Family-Based Treatment) روش مؤثر برای نوجوانان که والدین را در تغذیه و حمایت عاطفی درگیر می‌کند.
۲. روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT-E) برای اصلاح افکار تحریف‌شده درباره تصویر بدن و تغذیه.
۳. تغذیه‌درمانی و نظارت پزشکی برنامه غذایی تدریجی با همکاری متخصص تغذیه و پزشک.
۴. حمایت عاطفی در خانه و مدرسه تشویق نوجوان به گفت‌وگو، پرهیز از انتقاد، تمرکز بر توانایی‌ها به‌جای ظاهر.
پیشگیری از بی‌اشتهایی در نوجوانان
پیشگیری از این اختلال، از آموزش و فرهنگ‌سازی آغاز می‌شود:
- تقویت عزت‌نفس و پذیرش تنوع بدنی در خانه و مدرسه
- آموزش استفاده سالم از رسانه و شبکه‌های اجتماعی
- الگوسازی تغذیه سالم در خانواده
- گفت‌وگو صادقانه درباره تصویر بدن و احساسات
نتیجه‌گیری
بی‌اشتهایی در دوران بلوغ تنها «بی‌میلی به غذا» نیست؛ بلکه یک اختلال چندبعدی است که به بدن و روان آسیب می‌زند.
تشخیص زودهنگام، مراجعه به روان‌شناس، و حمایت خانواده کلید درمان موفق است.
اگر نوجوان شما نشانه‌هایی از تغییر رفتار غذایی یا کاهش وزن دارد، بهتر است هرچه زودتر اقدام کنید.
