باج گیری کودکان زمانی است که کودک در ازای انجام رفتاری، انتظار دارد چیزی به دست آورد. یعنی اگر فلان کار را کنید من هم رفتارم را شاید تغییر دهم. باج گیری هیچ گاه تمام نمی شود. زمانی که باج داده می شود، شرایط با ثبات شده و آرامش برقرار می شود. به چه دلیل باور داریم باج دادن مخرب است؟ خیلی از پدر و مادرها، گاه، آگاهی ندارند رفتارشان دالِ بر دادنِ باج است. کودک به یک باره چیزی می خواهد. بر روی خواسته اش پافشاری می کند. بزرگسال تلاش دارد کودک را از خواسته اش منصرف کند. اما کودک پایش را توی یک کفش کرده و بی خیال نمی شود. سرانجام بزرگسال برای برگشت به شرایط قبل، که اسمش را می گذارم «ماقبلِ طوفان»، انتظار کودک را برآورده می کند. آسمان آفتابی می شود و همه چیز به خوبی و خوشی پایان می یابد. اما به واقع همه چیز به خوبی و خوشی تمام می شود؟
کودک یاد می گیرد قشقرق و پافشاری، همیشه او را به خواسته اش می رساند. پس دفعات بعدی قشقرق اَش بیشتر ، و پافشاری اش طولانی تر می شود. بزرگسال، رفته رفته درمانده می شود و به این نتیجه می رسد از پسِ کودکِ باج گیرش بر نخواهد آمد. پس، این چرخه معیوب ادامه پیدا می کند.
باج گیری کودکان رفتاری نیست که به خودی‌ِ خود برود پی کارش. باج‌گیری بزرگ و بزرگ تر می شود. به همه موقعیت ها سَرَک می کشد و دامنِ تمام روابط فرد را می گیرد. با کودکان باج گیر چه باید کرد؟
اگر مدت زمان زیادی است که در دامِ باج دادنِ کودک تان هستید، لازم است قبل از هر چیز آمادگیِ روبه رو شدن و مواجهه با آسمانِ طوفانی را داشته باشید. باید تلاش کنید این چرخه معیوب را بِشکنید. اما نه به شیوه کودکانه. بلکه بزرگ سالانه، معقولانه و با برنامه. منظور از برنامه «روش» است. برای از بین بردن رفتارهای نامطلوب و مخرب این روش‌ها هستند که می بایست به کار گرفته شوند.
باج گیری کودک زمانی تمام می شود که شکیبایی رُکنِ اصلیِ رفتار بزرگسال گردد. و در ادامه دعوت به شکیبایی از جانبِ بزرگسال به کودک. تصور کنید کودک به یک باره می‌گوید اِلا‌و‌بِلا همین الآن من اسباب بازی می خواهم. در موقعیت های قبلی شما پس از چندی مخالفت و برای جلوگیری از ورود به شرایط طوفانی، تن به خواسته اش می دادید و صلح و آرامش دوباره برقرار می گردید. اما لازم است شکیبا باشید و به او بگویید اگر خواسته ای دارد می تواند در آرامش و به دور از هیاهو ابراز دارد.
این گامِ اول است. این که با صبر و خویشتن داری و به دور از پافشاری های رایج و به اصطلاح طلب کارانه اش خواسته اش را مطرح کند. مرحله بعد این است که تلاش کنید با همراهیِ کودک خواسته اش را بررسی کنید. در واقع، این مرحله یعنی وقتی او در حالت آرام (شرایط گفت‌و‌گو فراهم شده است) به‌سر می رود، در صدد بررسی و مرور خواسته اش بر بیایید.
این که اسباب بازی را برای چه می خواهد؟ آیا اسباب بازی های مشابهِ آن را دارد یا خیر؟ از آخرین باری که اسباب بازی خریده چه مدت می گذرد؟ این موارد احتمالاً به مقوله استدلال کلامیِ کودک نیز کمک خواهد کرد. گامِ سوم، به تأخیر انداختن خواسته کودک است. یعنی به او بگویید درباره‌ی خواسته ات فکر می کنم. و ممنون که در آرامش با من حرف زدی. من به فکر تو هستم.
معمولاً کوکانِ باج‌گیر زود در می یابند شما تغییرِ موضع داده اید و بو می برند که قرار است خواسته شان استجابت نشود. برای همین، رفتارِ طلب کارانه شان را شدت می دهند. ممکن است حالات چهره ای شان تغییر کند. گام چهارم؛ شما به سرعت تنها کافی است برای او یک موقعیت دو گزینه ای ایجاد کنید. به او بگویید من هنوز به خواسته ات جوابِ رد نداده ام. اما رفتارِ این چنین تو موجب می شود کل خواسته ات را نادیده بگیرم. یا به من فرصت بده درباره اش فکر کنم یا کل خواسته ات را فراموش کن. و این که درباره خواسته ات عصر جواب می دهم عزیزم. و بعد موقعیت را ترک کنید و خودتان را به کاری مشغول کنید.
نکته مهم کم رنگ کردنِ باج گیریِ کودک با استفاده از تکنیکِ به تأخیر انداختن و این که هر خواسته ای، بلافاصله استجابت نخواهد شد، است. یادمان نرود همه این گفت و گوها از جانب شما از موضع محبت و اقتدار است. بعد از ظهر، به او بگویید فکرهایم را کرده ام و با درخواستت موافقم. من ده روز آینده می توانم برایت اسباب بازی را بخرم. اگر دوباره قشقرق اش را به پا کرد، مجدد شرایط انتخاب را فراهم کنید. یعنی صمیمانه و محترمانه به او بگویید یا می توانم ده روز دیگر برایت بگیرم یا متأسفم مجبورم بی خیالش بشوم. خودت انتخاب کن عزیزم.
باج گیری کودکان را می بایست با سعه صدر و به تدریج مدیریت کرد و کاهش داد. قطع یکهوییِ رفتار باج گیرانه و ادامه آن، هر دو به یک اندازه مخرب و ناکارا هستند. از همه مهم‌تر، در موقعیتِ بعدی، کودک آمادگی این را دارد خواسته اش شاید پس از بررسی موردِ موافقت قرار نگیرد.
نویسنده: عماد رضایی‌نیک
مشاوره کودک و نوجوان خدمات مشاوره روانشناسی سرو و تست های رفتاری کودکان و نوجوانان
